Dlaczego lubimy ludzi przyjacielskich (wspólnotowych) i trzymamy się z ludźmi zdolnymi (sprawczymi)?

Dlaczego lubimy ludzi przyjacielskich (wspólnotowych) i trzymamy się z ludźmi zdolnymi (sprawczymi)?

 

Jak teoretyzował David Bakan w swym psychodynamicznym eseju pod tytułem „The Duality of Human Existance”, każdy człowiek jest częścią większej społeczności, który nawiązuje i utrzymuje relacje z jej członkami, czyli ma on w pewnym sensie naturę wspólnotową. Natomiast każdy człowiek jest również realizatorem własnych celów i dążeń, czyli ma on sprawczą naturę (Bakan, 1966). Jego wspólnotowość odnosi się do życia wśród innych ludzi, a sprawczość do realizacji swoich pragnień. Od czasu jego rewolucyjnej psychodynamicznej publikacji wiele się zmieniło. Psychologia akademicka odeszła od psychodynamizmu i przeszła rewolucję poznawczą (Bandura, 1971, 1977; Maier & Seligman, 2016; Seligman & Maier, 1967). Niemniej, ukute przez Bakana psychologiczne pojęcia wspólnotowości i sprawczości człowieka, pozostały w dyskursie naukowym. Co prawda z pewnymi modyfikacjami terminologicznymi, ale nadal poznawane w toku badań (Abele & Hauke, 2019; Baryla et al., 2019; Cuddy et al., 2007; K. Hryniewicz, 2020a; Rosenberg et al., 1968; Wojciszke et al., 2011).

Cechy sprawczości i wspólnotowości pozostały, a postępy w ich poznawaniu zachodzą. Akumulacja sporej ilości badań psychologicznych pozwoliła psychologom naukowcom na wyekstrahowanie w poznaniu społecznym funkcji jakie spełniają treści wspólnotowe i sprawcze (Abele & Wojciszke, 2014). Okazało się, że cechy sprawcze, czyli inteligencja, trwałość, rzetelność, niezawodność itp. mają całkowicie inne znaczenie w zachowaniu się ludzi niż wspólnotowość, czyli ciepło, uczciwość, sprawiedliwość, przyjacielskość, dobrotliwość. Okazuje się, że te dwie kategorie znaczeń w rzeczywistości społecznej i indywidualnej, mają bardzo silny wpływ w zasadniczo różnych kontekstach interakcji z ludźmi, a także własnym działaniu zorientowanym na cel.

Okazuje się, że jeśli oceniamy zachowanie innego człowieka (w szczególności nieznanego), to największe znaczenia dla naszego zachowania się mają jego cechy wspólnotowe (a nie sprawcze), czyli np. na ile jest przyjacielski. Jeśli nie jest przyjacielski, to nasze zachowanie będzie polegało na dystansowaniu się od niego. W bardziej dosadnym języku, będziemy dążyć do ochrony siebie, ponieważ może się okazać, że nowo poznany nieprzyjacielski człowiek może nam zrobić krzywdę lub po prostu jakoś zaszkodzić. Także, wspólnotowość u innych ludzi, a szczególnie nieznanych ma bardzo silne znaczenie dla odbiorcy, bo jest źródłem korzyści i dobra ze strony innych ludzi (Abele & Hauke, 2019; Wojciszke & Abele, 2008).

Natomiast, co innego się dzieję kiedy osoba dąży do realizacji swoich indywidualnych celów. Dla takiej osoby cechy sprawcze we własnym działaniu, a także cechy sprawcze u innych osób, a nawet w innych obiektach np. produktach (K. Hryniewicz, 2020b; K. Hryniewicz & Grzegorczyk, 2020), mają bardzo silne znaczenie (silniejsze niż cechy wspólnotowe). Dzieje się tak ze względu na to, że cechy sprawcze np. bystrość kolegi lub siła sprzymierzeńca, pomaga osiągnąć indywidualne cele człowieka np. nauczyć się języka lub wygrać wyścig. Moje badania psychologiczne wykazały, że ludzie są zdolni również do tego, by dostrzegać cechy sprawcze i wspólnotowe w reklamach i produktach (K. Hryniewicz, 2020a; K. Hryniewicz & Grzegorczyk, 2020). Np. kiedy dążą do tego, by się zdrowo odżywiać, to silnie wartościują dobrą gatunkowo marchew z poniższej eksperymentalnej reklamy.

Dla urozmaicenia wpisu zachęcam do zobaczenia wersji reklamy wspólnotowej 🙂

 

Co wynika z tego, że społeczna psychologia funkcjonowania człowieka może być rozpatrywana z perspektywy sprawczości i wspólnotowości?

Dla pytania: „Dlaczego lubimy ludzi przyjacielskich (wspólnotowych) i trzymamy się z ludźmi zdolnymi (sprawczymi)?”, wiele. Każde spektrum zachowań człowieka może mieć swoje skrajności. Profesor Bogdań Wojciszke wykazał w serii badań, że sprawczość i wspólnotowość może przybierać pewne skrajności, które przestają być dla organizmu adaptacyjne (Lorenz, 1966; Peeters, 2008) i stają się źródłem krzywd i cierpień. Tymi zakresami zachowań jest niepohamowana sprawczość i niepohamowana wspólnotowość (Wojciszke & Szlendak, 2010). Niepohamowana sprawczość charakteryzuje się nadmiernym zachowaniem zorientowanym na koncentrację na sobie i własnych celach oraz marginalizowaniem relacji społecznych. Natomiast, niepohamowana wspólnotowość charakteryzuje się nadmiernym zachowaniem zorientowanym na koncentracji na innych połączonym z ignorowaniem własnej sprawczości. Oba zakresy niepohamowania mają bardzo silny wpływ na dobrostan człowieka, ponieważ wprowadzają w jego życie braki, konflikty np. bliscy – praca, a także frustrację i agresję (Brigandt, 2005; Lorenz, 1966). Braki te lub puste miejsca w życiu polegają na nadmiernej izolacji od innych ludzi, którzy są podstawowym źródłem zróżnicowanych emocji, przynależności, przyjemności i szczęścia (Ryan et al., 2008) lub polegają na stagnacji i braku rozwoju własnych kompetencji i dążenia do osobistych osiągnięć (Cuddy et al., 2007; K. A. Hryniewicz & Borchet, 2019; Wojciszke et al., 2011).

Realny przykład tych psychologicznych wspólnotowo – sprawczych skrajności?

Niepohamowaną sprawczość można zobrazować za pomocą przykładu kobiety, która stawia karierę i rozwój zawodowy w firmie na pierwszym miejscu. Jest samotna, nie jest zainteresowana budowaniem relacji z ludźmi, a jej jedynym tematem przy rozmowach z innymi jest praca, rozwój w jej dziedzinie i ciągłe wspominanie osobistych sukcesów. Może być tak, że relacje społeczne w których nie ma ona żadnego doświadczenia traktuje jako trujące, a także takie, które są źródłem zawodu, trudności i z których nic nie wynika. Takiej osobie po prostu, po pracy, nie starcza miejsca na kontakty z ludźmi, potrafi bardziej zadbać o siebie niż o innych lub też realizuje własne cele kosztem innych osób, czyli idzie po trupach do celu. Relacje z ludźmi nie mają dla niej żadnego znaczenia, a liczy się głównie jej własny postęp.

Aczkolwiek niepohamowana wspólnotowość jest zupełnie inną sytuacją psychologiczną, choć równie krzywdzącą. Osoba np. mężczyzna dotknięty tym kompleksem przekonań, emocji i zachowań stawia dobro relacji z innymi ponad swój własny rozwój. Dla dobra relacji z ludźmi jest w stanie znieść niezwykłe koszty dbania o dobrostan innych ludzi, a nie swój. Potrafi zrobić i zainwestować pieniądze, wysiłek i swój czas, by odbudować więź z bliską osobą. Jej dominującymi myślami jest to, co ludzie o niej powiedzą, jak ją potraktują lub też co o niej pomyślą. Osoba taka widzi relacje społeczne jako strukturę dla której się poświęca np. Jej przyjemność może zależeć od przyjemności innych osób, albo nie potrafi odmówić kiedy ktoś ją prosi o pomoc lub też postępuje wbrew sobie, by nie sprawić przykrości innymi. Taka osoba zrobi wszystko dla ludzi, bo dobro innych stawia wyżej niż dobro osobiste..

A co do odpowiedzi na pytanie „Dlaczego lubimy ludzi przyjacielskich (wspólnotowych) i trzymamy się z ludźmi zdolnymi (sprawczymi)?”. Dlatego, że dzięki ludziom wspólnotowym czujemy się bezpieczni, a z ludźmi zdolnymi osiągamy swoje cele które uważamy dla nas za ważne. Nimeniej nasza osobista postawa wobec któryś z tych dwóch wymiarów życia może mieć bardzo silny wpływ na nasze zachowanie.

Dominacja którejś ze skrajności może prowadzić do dotkliwego pogorszenia zadowolenia z naszego życia, a także kłopotów ze zdrowiem. Warto byśmy skutecznie dbali o balans pomiędzy uczestniczeniem w relacjach a realizacją własnych celów.

Dlaczego lubimy ludzi przyjacielskich (wspólnotowych) i trzymamy się z ludźmi zdolnymi (sprawczymi)?

Bibliografia

Abele, A. E., & Hauke, N. (2019). Comparing the facets of the big two in global evaluation of self versus other people. European Journal of Social Psychology, 0–2. https://doi.org/10.1002/ejsp.2639

Abele, A. E., & Wojciszke, B. (2014). Communal and agentic content in social cognition: A dual perspective model. In Advances in Experimental Social Psychology (1st ed., Vol. 50, Issue December, pp. 195–255). Elsevier Inc. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-800284-1.00004-7

Bakan, D. (1966). The duality of human existence: Isolation and Communion in Westarn Man. Beacon Press.

Bandura, A. (1971). Social learning theory. In Social Learning Theory (pp. 1–46). https://doi.org/10.1111/j.1460-2466.1978.tb01621.x

Bandura, A. (1977). Self-efficacy: Toward a Unifying Theory of Behavioral Change. Psychological Review1, 84(2), 191–215. https://doi.org/10.1037/0033-295X.84.2.191

Baryla, W., Bialobrzeska, O., Bocian, K., Parzuchowski, M., Szymkow, A., & Wojciszke, B. (2019). Perspectives Questionnaire: Measuring propensities to take viewpoints of agent or recipient. Personality and Individual Differences, 144(February), 1–10. https://doi.org/10.1016/j.paid.2019.02.025

Brigandt, I. (2005). The instinct concept of the early Konrad Lorenz. Journal of the History of Biology, 38(3), 571–608. https://doi.org/10.1007/s10739-005-6544-3

Cuddy, A. J. C., Fiske, S. T., & Glick, P. (2007). The BIAS Map: Behaviors From Intergroup Affect and Stereotypes. Journal of Personality and Social Psychology, 92(4), 631–648. https://doi.org/10.1037/0022-3514.92.4.631

Hryniewicz, K. (2020a). Efektywność marketingowa reklam sprawczych i wspólnotowych: efekt zbieżności z dążeniowym i wspólnotowym „ Ja ”. Marketing i Rynek, 2, 14–24. https://doi.org/10.33226/1231-7853.2020.2.2

Hryniewicz, K. (2020b). Why are communal advertisements more effective than agentic ones? The role of the self- congruity effect. International Journal of Internet Marketing and Advertising, In press.

Hryniewicz, K. A., & Borchet, J. (2019). Reaching goals through different means: will and cognition in the action of people with low and high action control. Current Issues in Personality Psychology, 7(4). https://doi.org/10.5114/cipp.2019.88298

Hryniewicz, K., & Grzegorczyk, T. (2020). How different autonomous vehicle presentation influences its acceptance: Is a communal car better than agentic one ? PLoS ONE, 1–28. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0238714

Lorenz, K. (1966). On Aggression. Doutledge Classics.

Maier, S. F., & Seligman, M. E. P. (2016). Learned helplessness at Fifty: Insights From Neuroscience. Psychological Review, 123(4), 340–367.

Peeters, G. (2008). The evaluative face of a descriptive model: Communion and agency in Peabody’ s tetradic model of trait organization. European Journal of Social Psychology, 38, 1066–1072. https://doi.org/10.1002/ejsp.524

Rosenberg, S., Nelson, C., & Vivekananthan, P. S. (1968). A Multidimensional Approach to the Structure of Personality Impressions. Journal of Personality and Social Psychology, 9(4), 283–294.

Ryan, R. M., Huta, V., & Deci, E. L. (2008). Living well: A self-determination theory perspective on eudaimonia. Journal of Happiness Studies, 9(1), 139–170. https://doi.org/10.1007/s10902-006-9023-4

Seligman, M. E. P., & Maier, S. F. (1967). Failure to Escape Traumatic Shock. Journal of Experimental Psychology, 74(1), 1–9. https://doi.org/10.1037/h0024514

Wojciszke, B., & Abele, A. E. (2008). The primacy of communion over agency and its reversals in evaluations. European Journal of Social Psychology, 38, 1139–1147. https://doi.org/10.1002/ejsp.549

Wojciszke, B., Baryla, W., Parzuchowski, M., Szymkow, A., & Abele, A. E. (2011). Self-esteem is dominated by agentic over communal information. European Journal of Social Psychology, 41(5), 617–627. https://doi.org/10.1002/ejsp.791

Wojciszke, B., & Szlendak, M. A. (2010). Skale do pomiaru orientacji sprawczej i wspólnotowej. Psychologia Społeczna, 5(13), 57–70. http://www.spoleczna.psychologia.pl/pliki/2010_1/Wojciszke_Szlendak_PS_2010_1.pdf