Doradztwo psychologiczne – Dlaczego ludzie boją się psychologów?

Doradztwo psychologiczne, podobnie jak inne profesjonalne rodzaje doradztwa (Unwin, 2007), wydaje się  dla większości ludzi zjawiskiem mistycznym w najlepszym przypadku, albo magicznym lub hochsztaplerskim w najgorszym. Na szczęście powiem od razu, że doradztwo psychologiczne, to tylko czysta psychologia w praktycznym wydaniu, która koresponduje z naszym materialnym życiem. Doradztwo psychologiczna polega na konfrontowaniu klienta z jego życiem w asyscie specjalisty od zachowań, emocji i myślenia. Poza tym psychologa można się bać tak samo jak mechanika lub dentysty. Warto wpierw go sprawdzić i mieć pewność, że oddajemy się w dobre „ręce”. Ponad to, psychologia jest jak każda nauka, czyli wskazuje prawdę w pewnych sprawach, a w innych się czasem myli. Niemniej, psychologia, jak każda nauka, jest mechanizmem samokorygującym się. Postęp tej dziedziny ciągle zachodzi. Pewne poglądy na temat człowieka pozstają, a pewne ulegają zmianom lub zostają odrzucone.

Więc czym jest doradztwo psychologiczne i co o nim myślą przeciętni ludzie? Jeśli ludzie nie myślą o doradztwie psychologicznym jako o naprawdę czymś złym, najgorszym na tej ziemi, jako o usłudze dla obłąkanych czy niepełnosprawnych, to zazwyczaj myślą, że jest to zbyt drogie lub osoby te nie są pewne jak to tak naprawdę działa. Więc w ogóle się tym nie interesują. Nie dziwie się tym ludziom. Mogą oni po prostu czuć lęk przed skorzystaniem z takiej formy technologii i snuć przeróżne wyobrażenia na jej temat (Hryniewicz & Grzegorczyk, 2020). Zwróćmy uwagę, że jesteśmy przyzwyczajeni do tego, że technologia to elektroniczne wynalazki. Aczkolwiek doradztwo psychologiczne, a szczególnie oddziaływanie psychologiczne na innych to jest pewien rodzaj technologii, tylko w trochę innej materii niż inżynieria, medycyna czy biotechnologia.

Aczkolwiek, co z takiej wycofanej postawy lub lęku przed pomocą psychologiczną wynika dla ludzi jej rzeczywiście potrzebujących? Wniosek jest psychologicznie prosty. Prędzej dadzą się pociąć niż wejść w progi biura psychologa. Takie poradnictwo psychologiczne jest dla nich ostatecznością (choć ludzie zazwyczaj korzystają z psychologa dopiero jak jest naprawdę grubo i gorąco w ich życiu), a nie naturalnym środkiem dbania o siebie. Wydaje się to trochę dziwne w świecie w którym normą jest przechwalanie się dbaniem o swoją fizyczność, byciem na diecie i uprawianiem sportów na siłowni (Berli, C, Loretini, P, Radtke, T, Hornung, R, Scholz, 2014; Howle et al., 2017; Knäuper et al., 2018; Kreausukon et al., 2012). Fascynujące jest to, że jednocześnie można nie potrafić się zachować (np. dbać o swój wizerunek i opinię), ale być dumnym z płaskiego i umieśnionego brzucha.

Po co taki wpis o doradztwie psychologicznym?

Mam pewną nadzieję, a mianowicie taką, że ten wpis rozjaśni trochę kwestię tego czym jest doradztwo psychologiczne, a także jak działa oraz jak klienci zmieniają dzięki niej swoje życie i polepszają bardzo dynamicznie jego jakość. Jest to bardzo ciekawe, ponieważ osoby, które jednak podjęły decyzję o skorzystaniu z usług doradczych i poradnictwa psychologicznego zmieniły swoje życie, są z niego bardziej zadowolone, są dumne z siebie, że to zrobiły, a także z uśmiechem na ustach nawołują innych ludzi do skorzystania z takiej formy wsparcia. Oczywiście taka sytuacja ma miejsce kiedy osoba trafi do dobrego psychologa, a nie do psychologa który na pierwszym spotkaniu pyta się o datę i godzinę urodzenia (proszę zobaczyć przykład Pana Paciorka z kanału IMPONDERABILIA https://www.youtube.com/watch?v=Ipwn653YYnw), bo wierzy, że jakieś numerologiczne zjawiska determinują naszą osobowość, a także historię naszego życia.

Proces doradztwa psychologicznego, pomocy psychologicznej lub jakiegokolwiek rodzaju profesjonalnego kontaktu z psychologiem nie jest czymś magicznym, mistycznym czy metafizycznym. Jest to proces oparty na dowodach naukowych i sprawdzonych w praktyce technikach psychologicznych. Doradztwo psychologiczne w teorii bazuje na naukowych podejściach do wyjaśnienia przyczyn sposobów zachowania się ludzi, ich myślenia i problemów mogących z tego wynikać. Z perspektywy doradztwa psychologicznego są to podejścia, które mają charakter pomocowego interweniowania (za zgodą klienta oraz z nim w parze) mającego na celu rozwiązanie trudności, problemów i trosk klienta.

Profesjonalista/specjalista psycholog może wiele zdziałać jeśli ma szeroką wiedzę zarówno z rozwoju osobowościowego ludzi (Kuhl et al., 2020), ich społecznego funkcjonowania (Abele & Wojciszke, 2007, 2014), sposobów uczenia się (Kuhl, 1981; Maier & Seligman, 2016; Seligman & Maier, 1967), a także neuronauk (Derogatis et al., n.d.; Kuhl et al., 2015; Vlaev & Dolan, 2015). Psycholog taki jest zdolny do wykorzystania tej wiedzy w rozumieniu i zainicjowaniu, a także podtrzymaniu procesu psychologicznej zmiany klienta. Taki profesjonalny doradca psychologiczny słucha i ocenia osobę poprzez pryzmat psychologicznych teorii (podobnie jak inżynier patrzy na plany budowy mostu), czyli takich naukowych ram w które wkłada klienta, by lepiej go zrozumieć, a także pomóc mu zrozumieć i zmienić siebie. Takie podejście jest niezbędne, by wiedzieć jak zorganizować i zaplanować sesje psychologiczne z klientem. W końcu celem takiego doradztwa jest nie tylko rozumienie klienta, ale też przejście z nim przez proces zmiany w sposób możliwie szybki, ale jednocześnie wysoce skuteczny. Jak wygląda taki modelowany proces polegający na doradztwie psychologicznym?

Jak działa takie doradztwo psychologiczne?

Poniższy rysunek przedstawia modelowy przykład doradztwa psychologicznego. Możemy na nim zaobserwować, że klient opowiada swoją historię zachowań, myśli i odczuć. Natomiast psycholog jest pewnym mediatorem pomiędzy klientem, a jego historią. Interpretacja i dialog psychologa prowadzony z klientem pozwala na wgląd klienta w regularoności jego własnego działania, przekonań i emocji. Dzięki interpretacji tych informacji przez psychologa, który jest specjalistą od przyczyn i konsekwencji zachowań, klient dochodzi do nowych wniosków na temat siebie i możliwości zmiany swojego zachowania.

Co się dzieje najpierw podczas trwania doradztwa psychologicznego?

Psycholodzy wykorzystują różne teorie, by pomóc swoim klientom. Niemniej, niezależnie od teorii psychologicznej zmiany, pierwszą pracą psychologa jest wczucie się w funkcjonowanie klienta, by ten stał się bardziej świadomy swoich zachowań, myśli i przekonań, które przejawia on w podejmowaniu decyzji, myśleniu, działaniu i odczuwaniu. Efektem tej psychologicznej pracy jest pogląd klienta na to czy jego plany lub relacje z innymi ludźmi są wspierane przez jego aktualne wzorce działania.

Odkąd klient jest świadomy swoich niepożądanych myśli, zachowań i emocji jako takich, które jednak nie zapewniają mu pełni szczęścia, to ma on teraz czas i miejsce, by zamienić to na coś nowego. Proces ten mógłby być opisany jak „powrót do siebie po wyjściu na zewnątrz”. W takiej sytuacji klient może uznać, że nie podoba mu się to co odkrył z psychologiem, albo też, że to co odkrył jest zupełnie zaskakujące i chce zmienić to o 180 stopni. Czasem jest tak, że klient musi przejść specjalny trening np. relaksacji lub trening nabierania skuteczności w obecności bodźca wywołującego lęk. Niezależnie od przyczyn trudności w funkcjonowaniu, stanem oczekiwanym za końcowy przez klienta jest poprawa jakości funkcjonowania społecznego i realizacji własnych dążeń. Gdyby tak uogólnić to z czym ludzie mają największe problemy, to w tych względach pojawiają się największe cierpienia. Mają za mało lub za dużo pracy lub oddają się zbyt bardzo innym ludziom (zaniedbując siebie) lub izolują się od innych. Głownie w takiej pracy chodzi o to, by wraz z psychologiem dojść do tego czego klient chce lub nie chce. Ważne jest by w tym czasie klient ufał psychologowi i procesowi w jakim się z nim znajduje. Dlaczego niektórzy ludzie boją się psychologów?

Częste nieporozumienia związane z doradztwem psychologicznym

Częstym nieporozumieniem wśród ludzi jest przekonanie, że psycholog dąży do tego, by wspierać klienta w trudnych momentach i dawać mu pewnego rodzaju „plastry na chore rany”, czyli pewne pocieszenie. Nic bardziej mylnego. Pocieszanie i podtrzymywanie na duchu, to może 0,05% czasu poświęconego przez psychologa na pracę z klientem. Psycholog zamiast pocieszania i poprawiania nastroju, używa głosu swojego rozsądku w pracy nad zachowaniem, myśleniem i odczuwaniem klienta, po to by ocenił on i ustalił czy to co się dzieje w nim działa, czy nie. Zdarza się tak, że w momentach trudnych dla klienta, a dodatkowo podczas jego pracy z psychologiem, ten pierwszy musi włożyć tytaniczny wysiłek w swoją zmianę. Nie ma raczej miejsca na pocieszanie w takich sytuacjach. Aczkolwiek empatia i zrozumienie ze strony psychologa, to miła rzecz w takich okolicznościach.

Ale dlaczego ludzie boją się psychologów? Dlaczego odczuwają lęk przed skorzystaniem z ich usług?

Lęk jest emocją chamującą. Sprawającą, że człowiek jest wycofany i skupia się na detalach rzeczywistości zewnętrznej i wewnętrznej. Zalęknione osoby mogą sobie również wyobrażać różne rzeczy na temat psychologa (że jest okrutny i będzie się pastwić lub śmiać z jego przeżyć), co pogłębia dalszy lęk, wycofanie i obawy przed psychologiem. Jest to straszne, ponieważ dana zalękniona osoba może być w ogromnej potrzebie, a jej lęk nie pozwala jej na zrobienie tego pierwszego kroku w kierunku zmiany swojego życia na lepsze, szczęśliwsze i piękniejsze. Taka sytuacja często pojawia się w zaburzeniach osobowości o charakterze unikowym (ang. avoidant personality disorder), choć przy odpowiednim podejściu psychologa do klienta i takie trudności są do pokonania.

Musimy wiedzieć, że psychologiczna praca jest wspólnym przedsięwzięciem opartym o moralność, sprawiedliowść i prawdę. Psycholog i klient współpracują w oparciu o te wartości. Nie chodzi o to, by psycholog zrobił coś klientowi np. wcisnął w niego wysoką samoocenę lub wgrał moduł redukcji lęku przed wejściem do samochodu po wypadku. Chodzi o to, że psycholog uczestniczy wspólnym przejściu z klientem przez jego historię, a także w tworzeniu jego nowej historii (takiej pożądanej i świadomej). Pomoc psychologiczna

Kiedy można poczuć lub zaobserwować, że realizowane doradztwo psychologiczne rzeczywiście działa? 

Doradztwo psychologiczne działa wtedy kiedy widzimy pożądaną zmianę (np. że osoba zaczyna o siebie bardziej dbać, mniej się denerwuje lub jest bardziej towarzyska), którą można określić za pomocą częstości pojawiania się, intensywności przejawiania się, a także od momentu kiedy klient zaczyna rezygnować z mniej efektywnych działań na rzecz tych bardziej efektywnych. Wtedy klient zaczyna czuć większy sens życia, ma nadzieję na przszłość, a także wzmocnienie i rozwój jakości jego własnego życia, realizacji celów i utrzymywanych relacji z innymi ludźmi. Te zmiany widać na własne oczy. Aczkolwiek, zależnie od tego jak klient silnie pracuje nad swoją zmianą zależy szybkość procesu takiej psychologicznej zmiany. Niemniej, bystrość, wiedza i wyczucie psychologa ma też ogromne znaczenie w dynamice zmian w życiu klienta.

Poniżej przedstawiam filmik na temat popularnych nieporozumień na temat psychologii. Ocziwiście jest ich więcej, dotyczą one wielu jej  obszarów takich jak doradztwa, psychoterapii, uczenia się, rozwoju człowieka, inteligencji itd. Warto się przekonać, że to co stereotypowo wiąże się ze skutecznością nie musi wcale takie być jeśli przyłożymy do tego naukowe metody, które wykorzystujemy w psychologii.

Bibliografia

Abele, A. E., & Wojciszke, B. (2007). Agency and Communion From the Perspective of Self Versus Others. Journal of Personality and Social Psychology, 93(5), 751–763. https://doi.org/10.1037/0022-3514.93.5.751

Abele, A. E., & Wojciszke, B. (2014). Communal and agentic content in social cognition: A dual perspective model. In Advances in Experimental Social Psychology (1st ed., Vol. 50, Issue December, pp. 195–255). Elsevier Inc. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-800284-1.00004-7

Berli, C, Loretini, P, Radtke, T, Hornung, R, Scholz, U. (2014). Predicting physical activity in adolescents: The role of compensatory health beliefs within the Health Action Process Approach. Psychology & Health, 29(4), 458–474. https://doi.org/10.1080/08870446.2013.865028

Derogatis, L. R., Fleming, M. P., Sudler, N. C., & DellaPietra, L. (n.d.). Psychological assessment. Managing Chronic Illness: A Biopsychosocial Perspective., 59–115. https://doi.org/10.1037/10511-003

Howle, T. C., Dimmock, J. A., Ntoumanis, N., Chatzisarantis, N. L. D., Sparks, C., & Jackson, B. (2017). The Impact of Agentic and Communal Exercise Messages on Individuals’ Exercise Class Attitudes, Self-Efficacy Beliefs, and Intention to Attend. Journal of Sport & Exercise Psychology, 19, 1–15. https://doi.org/10.1123/jsep.2017-0084

Hryniewicz, K., & Grzegorczyk, T. (2020). How different autonomous vehicle presentation influences its acceptance: Is a communal car better than agentic one ? PLoS ONE, 1–28. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0238714

Knäuper, B., Carrière, K., Frayn, M., Ivanova, E., Xu, Z., Ames-Bull, A., Islam, F., Lowensteyn, I., Sadikaj, G., Luszczynska, A., & Grover, S. (2018). The Effects of If-Then Plans on Weight Loss: Results of the McGill CHIP Healthy Weight Program Randomized Controlled Trial. Obesity, 26(8), 1285–1295. https://doi.org/10.1002/oby.22226

Kreausukon, P., Gellert, P., Lippke, S., & Schwarzer, R. (2012). Planning and self-efficacy can increase fruit and vegetable consumption: A randomized controlled trial. Journal of Behavioral Medicine, 35(4), 443–451. https://doi.org/10.1007/s10865-011-9373-1

Kuhl, J. (1981). Motivational and functional helplessness: The moderating effect of state versus action orientation. Journal of Personality and Social Psychology, 40(1), 155–170. https://doi.org/10.1037/0022-3514.40.1.155

Kuhl, J., Quirin, M., & Koole, S. L. (2015). Being Someone: The Integrated Self as a Neuropsychological System. Social and Personality Psychology Compass, 9(3), 115–132. https://doi.org/10.1111/spc3.12162

Kuhl, J., Quirin, M., & Koole, S. L. (2020). The Functional Architecture of Human Motivation: Personality Systems Interactions Theory (A. J. Elliot (ed.)). Advances in Motivation Science.

Maier, S. F., & Seligman, M. E. P. (2016). Learned helplessness at Fifty: Insights From Neuroscience. Psychological Review, 123(4), 340–367.

Seligman, M. E. P., & Maier, S. F. (1967). Failure to Escape Traumatic Shock. Journal of Experimental Psychology, 74(1), 1–9. https://doi.org/10.1037/h0024514

Unwin, A. (2007). Statistical consulting interactions: a personal view. AStA Advances in Statistical Analysis, 91(4), 349–359. https://doi.org/10.1007/s10182-007-0044-z

Vlaev, I., & Dolan, P. (2015). Action Change Theory : A Reinforcement Learning Perspective on Behavior Change. Review of General Psychology, 19(1), 69–95. https://doi.org/10.1037/gpr0000029