Jak wyleczyć depresję? Psychologiczne perspektywy pracy z depresją

Jak wyleczyć depresję? Dzięki badaniom naukowym psychologiczne perspektywy pracy z depresją rozszerzają się i integrują w fascynujące metody działania. Badacze psychologii i praktycy psychoterapii, a także psychologowie zmiany są zgodni, że ludzie (podobnie jak i zwierzęta) przeżywający długotrwałe i dotkliwe wydarzenia awersyjne wykazują pogorszone działanie w innych i zupełnie niezwiązanych okolicznościach. Np. przemoc domowa wpływa na słabe wyniki w pracy czy w szkole. W takich sytuacjach, zgodnie z teorią wyuczonej bezradności (Seligman & Maier, 1967), ludzie nie podejmują wystarczających działań by poradzić sobie z nowymi problemami/wyzwaniami, bo są przekonani, że jakiekolwiek ich działanie nie będzie wystarczająco skuteczne, by sobie poradzić. Osoby takie reprezentują w swoim zachowaniu deficyt motywacyjny, czego jawną ekspresją jest bierność i brak zdolności do uczenia się nowych rzeczy. Osoby te generalizują brak umiejętności radzenia sobie w jednej sytuacji na radzenie sobie w innych sytuacjach. Taki mechanizm pracuje jak walec który osłabia funkcjonowanie osoby w kolejnych sferach jej życia: rodzina, przyjaciele, praca, hobby, szkoła, inni ludzie, a w skrajnych przypadkach nawet i opieka nad sobą i ochrona siebie. Nurty teoretyczne w psychoterapii depresji.

Teorie depresji: Motywacyjna i Funkcjonalna bezradność

W tak usytuowanej teoretycznie wizji osoby z symptomami depresji możemy postawić pytanie: Jak wyleczyć w końcu depresję? Jaki rodzaj pomocy psychologicznej lub psychoterapii zastosować, by osoba się podniosła. Niemniej, wydaje się, że takie pytanie jest jeszcze za wcześnie postawione. Chodzi o to, że przyczyną depresji może być coś innego niż deficyt motywacyjny, czego skutkiem jest brak chęci podejmowania odpowiednich zachowań. Może wcale nie chodzić o to, że osoby nie chcą wstać z łóżka, bo może być zupełnie odwrotnie. One bardzo tego chcą, ale zupełnie nie wiedzą jak to zrobić. Przyczyną tak postawionego problemu depresji może być funkcjonalna bezradność, czyli bezradność wynikająca z braku skoordynowania swojego poznania/myślenia np. zatroskanie sprawami niezwiązanymi z bieżącą sytuacją, zapętlenie swoich myśli, nadmierne skupienie na rzeczach nieważnych, myślenie o swoich emocjach itp. (Kuhl, 1981).

Już wiele lat temu w roku 1927 Pani Zeigarnik wraz z jej współpracowniczką Ovsiankiną wykazały, że osoby które nie ukończyły do końca zadania eksperymentlnego charakteryzowały się lepszą pamięcią elementów takiego właśnie zadania, niż osoby które ukończyły te zadanie w całości. Znaczy to, że nie ukończone zadania mają swoje nieświadome i dynamiczne życie w umyśle człowieka. Dotyczy to zjawiska utrzymującej się w umyśle niezrealizowanej intencji działania (Goschke & Kuhl, 1993). Może być tak i tak w sumie rzeczywiście jest, że osoby w stanie depresji bardzo chcą wykonać zadania (Kuhl, 1981, 2000, 2001). Mają one swój umysł przepełniony intencjami wykonania różnych zachowań, one mają wysoką chęć działania, niemniej nie mają możliwości przejścia ze stanu zdegenerowanego poznania (czyli zatroskania sprawami niezwiązanymi z bieżącą sytuacją, zapętlenia swoich myśli, nadmiernego skupienia na rzeczach nieważnych, myślenia o swoich emocjach) w działanie. Czy metody psychoterapii lub pomoc specjalisty psychologa może zmniejszyć depresyjne objawy?

Jak w takim razie wyleczyć depresję?

Symptomy depresji takie jak obsesyjne myślenie o przyszłych i przeszłych stanach, niezdolność w ciągłe zaangażowanie się w działania, wyhamowanie prostych zachowań (jedzenie, mycie, ubieranie się) mogą być wyjaśniane poprzez nadmierny poziom zdegenerowanych intencji realizacji działań i zgeneralizowanej orientacji na stan, a nie na działanie (Kuhl, 1985). Np. niechęć do włożenia łyżki z zupą do ust może być skutkiem skupienia się tym co jest problemem danej osoby, a nie że jej się tego nie chce zrobić. Osoba taka zapytana o przyczyny niechęci jedzenia powie, że jej się nie chce, ale rzeczywiste przyczyny do których ludzie nie mają świadomego dostępu, dotyczą braku poznawczych zdolności do wykonania działania np. zjedzenia zupy.

Z perspektywy takich funkcjonalnych, a nie motywacyjnych przyczyn depresji skupienie psychologa lub psychoterapeuty w pracy z osobą mającą symptomy depresji powinno ogniskować się na tym, by skłonić osobę do działania poprzez uczenie jej jak może działać (plany radzenia sobie) i lekceważyć myśli i stany niezwiązane z działaniem (np. powiedzieć na głos, że teraz zje pierwszą łyżkę zupy i nic go nie powstrzyma).

Jak wyleczyć depresję? Jak psycholog lub psychoterapeuta pracuje z depresją? Czy psychoterapia jest skuteczna? Nowsze badania i teorie wskazują, by skutecznie pracować z osobą dotkniętą depresją, konieczne jest zmieniać umiejętnie procesy afektywne jakie w nim zachodzą, a które to mają zasadniczy wpływ na stan organizmu. Chodzi o to, by doprowadzić klienta do sytuacji kiedy ma przygotowany/wypracowany schemat działania w konkretnych okolicznościach i w jakiś sposób jest w stanie wzbudzić w sobie pozytywny afekt np. jeśli zje tę pierwszą łyżkę zupy, to zrobi mu się cieplej i milej. Zgodnie z teorią interakcji systemów osobowości (Kuhl, 2000; Kuhl & Quirin, 2020; Quirin et al., 2019) utrzymujący się negatywny afekt nie pozwala na dostęp do zasobów Ja osoby np. jej osobistych umiejętności, dążeń, wiedzy, doświadczeń, wspomnień, znanych zachowań itp. Taki negatywny afekt składnia osobę na orientację na detalach rzeczywistości zewnętrznej (różne obiekty takie jak ściana, łyżka, samochód czy inni ludzie) i tych związanych z życiem wewnętrznym (detale myśli, cząstki wspomnień, uczucia, stany emocjonalne). Natomiast moment zmiany afektu negatywnego na pozytywny zmienia tryb funkcjonowania organizmu (z orientacji na stanie na orientację na działanie). Ta zmiana odczuwanego afektu jest nazywana samo-facylitacją (self-facilitation) i ma znaczący wpływ na sukces wykonania intencji do działania.

Dla osób niemieckojęzycznych przesyłam krótki wywiad z twórcą teorii interakcji systemów osobowości, czyli profesorem Juliusem Kuhlem.

Bibliografia:

Goschke, T., & Kuhl, J. (1993). Representation of intentions: Persisting activation in memory. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition, 19(5), 1211–1226. https://doi.org/10.1037/0278-7393.19.5.1211

Kuhl, J. (1981). Motivational and functional helplessness: The moderating effect of state versus action orientation. Journal of Personality and Social Psychology, 40(1), 155–170. https://doi.org/10.1037/0022-3514.40.1.155

Kuhl, J. (1985). Action Control From Cognition to Behavior (J. Kuhl & B. Jürgen (eds.); 1st ed.). Springer-Verlag Berlin Heidelberg.

Kuhl, J. (2000). A Functional-Design Approach to Motivation and Self-Regulation: The Dynamics of Personality Systems Interactions. In M. Boekaerts, P. R. Pintrich, & M. Zeidner (Eds.), Handbook of Self-Regulation (pp. 111–169). Academic Press. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/B978-0-12-109890-2.X5027-6

Kuhl, J. (2001). A Functional Approach to Motivation. In A. Efklides, J. Kuhl, & R. M. Sorrentino (Eds.), Trends and Prospects in Motivation Research (pp. 239–268). Springer, Dordrecht. https://doi.org/10.1007/0-306-47676-2_14

Kuhl, J., & Quirin, M. (2020). The Functional Architecture of Human Motivation : Personality Systems The Functional Architecture of Human Motivation : Personality Systems Interactions Theory. March.

Quirin, M., Tops, M., & Kuhl, J. (2019). Autonomous Motivation, Internalization, and the Self: A functional Apprach of Interacting Neuropsychological Systems. In R. M. Ryan (Ed.), The Oxford Handbook of HUman Motivation Second Edition (pp. 393–413). Oxford Univeristy Press.

Seligman, M. E. P., & Maier, S. F. (1967). Failure to Escape Traumatic Shock. Journal of Experimental Psychology, 74(1), 1–9. https://doi.org/10.1037/h0024514