W tym wpisie przedstawię krótki wstęp na temat psychologii sportu, a także wskażę kilka ważnych aspektów emocji jaką jest agresja. Na koniec opiszę przypadek zawodowego sportowca trenującego sporty walki, który miał problem z wyzwalaniem swojej agresji podczas treningów, a także zawodowych walk. Oczywiście pomimo doskonałego przygotowania fizycznego walki te przegrywał…
Psychologia sportu i geneza agresji
Psychologia sportów walk i agresja to temat któremu oddam się w tym wpisie. Psychologia sportu, to obszar psychologii stosowanej w którym teorie psychologiczne usprawniają prace nad różnymi elementami wspierającymi wynik sportowy. Począwszy od motywacji (Hryniewicz & Borchet, 2019), poprzez poczucie skuteczności (Bandura, 1986), po ustanowienie pewnego sportowego stylu życia (Fleig et al., 2015; K. Hryniewicz, 2019; Knäuper et al., 2018), wszystkie te składowe mają silny wpływ na wynik sportowy w danej dziedzinie. Niemniej, sporty się różnią. W niektórych konkurencjach niezbędny jest spokój i koncentracja np. strzelectwo, a w niektórych wytrwałość np. triathlon. W sportach walki, na których się tutaj skupię, kluczową rolę odgrywa agresja.
Agresja to emocja mobilizująca siły organizmu, dająca energię, wyzwalająca adrenalinę i nastawiająca organizm do walki o przetrwanie i swój lepszy byt. Agresja sprawia, że zbieramy siły po niepowodzeniach, a także działa mobilizująco w sytuacjach beznadziejnych, czyli takich w których nie mamy nic do stracenia. Agresja nie jest skutkiem ubocznym ewoluji, a także nie jest zgłądzoną mutacją genetyczą. Wszystkie gatunki zwierząt przejawiają agresję. Agresja jest takim samym bytem jak oczy czy ręce.
Emocja agresji wyewoluowała jako pierwsza w czasie powstawania gatunków (Lorenz, 1966) i dopiero powolny proces nadbudowy i rozwoju doprowadził do tego, że pojawiły się inne emocje niż agresja, które oczywiście tak jak i ona, sprzyjały przeżyciu i rozwojowi gatunków. Są nimi miłość, zazdrość, poczucie przynależności itp. Agresja sprawiała i nadal sprawia, że tylko najmocniejsze i najlepiej walczące o przeżycie organizmy mogły przetrwać w trudnych warunkach. Niekiedy też, osobniki te instynktowanie dbały przy tym o swoje stado w którym żyły (Brigandt, 2005). To dzięki wewnątrzgatunkowej agresji organizmy, a w tym również ludzie, mogą chronić siebie, bliskich, słabszych, a także są zdolne do zajmowania wysokich pozycji w danej społeczności.
Natomiast, na powyższym obrazku widzimy jak pierwotnie odczuwany lęk zamienia się w agresję i jest ona nadal kierowana tym lękiem (słabsza agresja). Taki rodzaj agresji jest o tyle słabszy, że zawiera w sobie komponent wycowania i ucieczki. Pies boi się napastnika.
Czy na zasadzie analogii można przełożyć te rodzaje agresji na sporty walki? Niestety, albo i stety tak.
Jak psychologia, agresja ma się do sportów walki?
Jest to bardzo proste. Agresja jest tożsama z walką. Emocja agresji nastawia cały organizm, jego fizjologię, zmysły i poznanie na walkę o przeżycie lub poradzenie sobie w trudnej sytuacji. Ten fakt o zaletach agresji jest wyraźnie widoczny w przypadku kiedy szczur (który jest w pierwszej trójce najbardziej agresywnych organizmów na świecie) jest zagoniony w róg z którego nie ma ucieczki. Wtedy napastnik jest przez szczura atakowany z rozpaczy. Szczurza agresja w tej sytuacji ma najwyższy poziom i często, dzięki takiemu zachowaniu, gryzoń ten wygrywa starcie. Fakt istnienia tego mechanizmu zachowania się u różnych zwierząt, każe wnioskować, że w ciągu trwania monotonnej ewolucji, ten sposób reagowania się utrwalał, bo osobniki które się tak zachowywały po prostu przeżywały i przekazywały swoje geny z tą informacją dalej. U ludzi agresja, a w szczególności jej wysoki poziom, jest w stanie zapewnić ochronę siebie. Natomiast sportowcowi pewną wygraną. Wraz z fizycznym przygotowaniem, które niekiedy często wygląda jak graniczna eksploatacja ciała, przygotowanie psychiczne pod kątem okiełznania agresji i jej wykorzystania w walce jest nieodłącznym elementem wygranej walki i osiągania wysokich wyników sportowych. Wystarczy zwrócić uwagę na górną tabelę wyników w sportach walki. Miejsce w niej zajmują największe bestie naszego świata. To nie jest przypadek. Wydaje mi się nawet, że ich nastawienie do walki jest przedstawiane przez pierwsze zdjęcia psa.
Psychologia sportów walk i wyhamowana agresja jako bariera sukcesu sportowego
Mój klient (powiedzmy, że nazywał się Zdzichu) przyszedł do mnie kiedy był po kolejnej już zawodowej walce w której doznał niepowodzenia. Było to dla niego bardzo dotkliwe ponieważ jego sytuacja życiowa się zmieniała i musiał w pewien sposób utrzymać zawodowy status zawodnika. Oczywiście opisany tutaj przykład jest jednym z wielu możliwych. Jest to wyjątkowa sytuacja w skali globu. U innych zawodników sportów walk może być tak, że dominuje u nich lęk i strach, albo pewna nieracjonalna troska o przeciwnika, a nie przekonanie, że emocja agresji jest czymś złym (przykład Zdzicha).
Zacznę od podstaw fizyczności mojego klienta. Po krótce opowiem, że trening fizyczny Zdzicha był niezwykle rozbudowany i myślę, że zapewniał mu wiele korzyści. Na pierwszy rzut oka Zdzichu sprawiał wrażenie mordercy i potwora z którym nie chcielibyśmy mieć do czynienia. NIGDY! Jego postawa i sposób poruszania się wskazywał na to, że jest bezlitosną i doskonale skoordynową maszyną do zabijania. Jednak był to tylko pozór, ponieważ był w ogóle niezdolny do kontrolowanych zachowań agresywnych, co znacząco utrudniało mu osiąganie sukcesów na poziomie zawodowym, ale też i w życiu prywatnym.
Okazało się, że środowisko Zdzicha, we wczesnych i późniejszych nawet okresach życia, bardzo silnie hamowało ekspresję jego agresji. Ten trwający długo i systematycznie proces utrwalił w nim przekonania na temat tego, że agresja jest czymś złym i nie powinna być przejawiania przez ludzi w żadnym stopniu. Niemniej Zdziuchu był na tyle zmotywowany i na tyle interesował się walką, że nadrabiał swoim treningiem fizycznym deficyty wynikające z hamowania agresji. Dzięki temu osiągał niewątpliwe sukcesy, ale tylko do pewnego czasu i pewnego poziomu. Oczywiście w życiu Zdzicha agresja się pojawiała. Niestety nie miał on wtedy nad nią prawie żadnej kontroli, ponieważ była tak silna i tak ograniczała jego racjonalne myślenie, że skutkiem tego było nieprzyzwoite zachowanie.
Tak. Zdzichu nieświadomie doprowadzał do tego, że jego agresja spontanicznie wybuchała jak wulkan. Wynikało to z tego, że jego gniew narastał po sytuacjach w których jego agresja mogła odegrać kluczową rolę w osiągnięciu przez niego pewnych korzyści. Często pojawiającą się sytuacją w jego życiu było, to że zupełnie nie przeszkadzało mu jego często zablokowane auto (przez samochód sąsiada). Nie potrafił uzewnętrznić swojego gniewu na sąsiada, choć wewnątrz psychiki Zdzicha (a dokładnie w jego wyobraźni), sąsiad był bity do nieprzytomności i wkładał mu rozpaloną lokówkę w odbyt.
Jak wyglądała psychologiczna praca ze Zdzichem?
W pierwszej kolejności skupienie nasze było zogniskowane na zmianie negatywnych myśli co do nastawiania wobec Zdzichowej agresji i agresji jako emocji w ogóle. Pracowaliśmy and tym, by agresja w jego systemie umysłowego wartościowania była jednak oceniana w pewnych sytuacjach jako coś pozytywnego i coś co może pomóc osiągać jego osobiste cele. Następnie próbowaliśmy wyzwalać ją w sytuacjach w których było go stać na zachowanie agresywne np. gdy nikt nie patrzył. Następnie jego wyzwolona z hamulców w umyśle agresja możliwa była do skierowania ludzi. Pierwszym obiektem stał się jego trener który często się spóźniał, a który sam był bardzo agresywny i pewny siebie. Zdzichu pozwolił sobie na przejawianie agresji wobec niego. Po dalszych treningach agresywności, a także prawie całkowitej zmianie nastawienia wobec niej, Pan Zdzichu wiedział, czuł i był zdolny do bardzo szybkiego wejścia w emocję agresji. Nie hamowały go już myśli i odczuwany lęk (nabyty w czasie wczesnego rozwoju osobniczego). To sprawiło, że poczuł na sobie samym korzyści jakie daje agresja i był ją w stanie spontanicznie wykorzystywać w działaniu.
Czy ta pomoc psychologiczna była skuteczna?
Jego przygotowanie fizyczne pod walkę, a także możliwa do wyzwolenia agresja sprawiła, że jego metodyczny trening od linijki zamienił się na bardziej spontaniczny i gorący. Jego sparingi przestały wyglądać jak wyjście do pracy i realizacja zobowiązań zawodowych. Natomiast, zaczęły przypominać żywą walkę o swoją reputację w środowisku zawodowych zawodników.
Bibliografia:
Bandura, A. (1986). The Explanatory and Predictive Scope of Self-Efficacy Theory. Journal of Social and Clinical Psychology, 4(3), 359–373. https://doi.org/10.1521/jscp.1986.4.3.359
Brigandt, I. (2005). The instinct concept of the early Konrad Lorenz. Journal of the History of Biology, 38(3), 571–608. https://doi.org/10.1007/s10739-005-6544-3
Fleig, L., Ngo, J., Roman, B., Ntzani, E., Satta, P., Warner, L. M., … Brandi, M. L. (2015). Beyond single behaviour theory: Adding cross-behaviour cognitions to the health action process approach. British Journal of Health Psychology, 20(4), 824–841. https://doi.org/10.1111/bjhp.12144
Hryniewicz, K. (2019). Motivation and Action Control in a Saving Lifestyle. WSB Journal of Business and Finance, 53(1). https://doi.org/10.2478/WSBJBF-2019-0014
Hryniewicz, K. A., & Borchet, J. (2019). Reaching goals through different means: will and cognition in the action of people with low and high action control. Current Issues in Personality Psychology, 7(4). https://doi.org/10.5114/cipp.2019.88298
Knäuper, B., Carrière, K., Frayn, M., Ivanova, E., Xu, Z., Ames-Bull, A., … Grover, S. (2018). The Effects of If-Then Plans on Weight Loss: Results of the McGill CHIP Healthy Weight Program Randomized Controlled Trial. Obesity, 26(8), 1285–1295. https://doi.org/10.1002/oby.22226
Lorenz, K. (1966). On Aggression. London and New York: Doutledge Classics.
